20. yüzyıl modern yapılarının seçkin örnekleri arasında yer alan Sedad Hakkı Eldem imzalı eski Akbank Genel Müdürlük Binası, strüktürel cephesi ile heybetini belirli ölçüde halen korusa da yapının iç mekanı ciddi yıkımlara maruz kalmış durumda. 2016 senesinde yoğun çabalar sonucunda korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilen yapının yeni statüsü de binanın makus talihini maalesef değiştirememiş. İçerisi yağmalanan, boşaltılan ve bilinçli – bilinçsiz yıkımlar yaşayan binanın geçirdiği hoyratça değişime şahit olmak ise gerek mimarlık tarihi gerekse kentsel bellek perspektifinden bakıldığında oldukça üzücü. Başlarda binanın Galataport projesinin tüm Karaköy – Kabataş aksında yarattığı değişim rüzgarından nasibini alarak otele dönüştürülmesi gündeme gelmişti. Sonradan gelişen sosyal ve politik olaylar neticesinde mülkiyetin TMSF’ye aktarıldığı ve kayyuma devredildiğine dair haberler gündeme geldi. Binanın şimdiki taliplerinden biri ise Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. MSGSÜ, Fındıklı kampüsünün karşısında bulunan ve eski mezunlarından Eldem’in tasarladığı yapının kültür ve sanat işlevleri ile yaşatılmasını arzu ediyor.
Yapının mimari özelliklerini Arkitekt dergisinin 1971 yılı sayısında Sedad Hakkı Eldem’in kaleme aldığı Akbank Genel Müdürlük binası yazısından bir bölümle aktaralım: ‘Binanın plânında öncelikle uygulanmasına çalışılan özgü, büyük ve toplu çalışma yerleri sağlanması olmuştur. Bu sebepten dolayı, memur ve müdürleri ayrı ayrı bölmelerde oturtmaktansa, bunların tek büyük salonlarda yerleştirilmelerine gayret edilmiştir. Bu salonlar binanın bütün cephe uzunluğunda ve 11 metre kadar derinliktedir. Ortalarında direkler yoktur. Bu büyük mekânlarda çiçekli alçak bölmelerle müdür ve muavinlere yer ayrılması, masa ve çiçeklikler düzeninin orto-gonal olmayıp, serbest ve farklı yönlerde tertiplenmeleri düşünülmüş iken, tatbikatta bundan vazgeçilerek daha alışılmış ve aksiyal bir sisteme dönülmüştür.
Büyük salonların tavanları akustik levhalarla kaplıdır. Anemostatlar gömülü ve her tarafın aynı şekilde havalandırılmasına imkân verecek şekilde düzenlenmiştir. Işıklıklar da tavan yüzeyleri üzerinde eşit aralıklara bölünmüştür. Binanın dıştan gece görünüşünde düzenli ve aynı renkte bir ışık taksimatının sağlanmasına gayret edilmiştir. Bu ölçüde büyük büroların bu şekille aydınlatılmaları Türkiye’de birinci defa burada uygulanmıştır. Bina betonarme karkastır. Sistemin olağanüstü büyük açıklıkta olması yüzünden eksenler üç metre gibi dar bir aralık ile düzenlenmiş, direklerin derinlikleri arttırılmıştır. Bu sayede döşeme kalınlıkları yarım metre içinde kalabilmiştir. Betonarme elemanlarının başlangıçta Marmara mermeri ile kaplanmaları düşünülmüş iken, bu malzemeye karşı genellikle beslenen çekimserlik yüzünden, bunlar sonradan sunî taşa çevrilmiştir. İlk projede ön görülmüş olan özel dekor ve döşemeden sonradan vazgeçilmiş bankanın stokları ile yetinilmiştir.’
Eldem’in berrak tasviri ve teknik anlatısı ışığında Akbank Genel Müdürlük Binasının, mekan-cephe ilişkisi, bölüntüsüz tasarlanan ana salon mekanının esnek kullanıma uygunluğu, modülasyona dayalı yapı sisteminin geleneksel mimariyle bağ kurma çabası gibi birçok özelliği ile Türkiye’de modern mimarlığı ve özellikle 1960’lar dönemi mimarisini temsil eden eşsiz değerlerden biri olduğu açık. Prof Dr. İhsan Bilgin de Yapı dergisinin 437. sayısında yayınlanan ‘Modül Zırhı’ başlıklı yazısında yapıyı ‘Kanonik Bina’ olarak tanımlamış ve Eldem’in modülyason aracılığıyla geleneksel inşaat ile modern inşaatı birleştiren ortak bir payda bulmaya çalıştığına değinmiştir.
Büyük usta Eldem, yalnızca ortaya koyduğu eserlerle değil aynı zamanda şu sözleriyle de kentsel belleğin parçası haline gelmiş ve mimari değerleriyle öne çıkan yapıların temsil ettiği değerin estetik ve kütlesel yansımalardan çok daha fazlası olduğunu bize tekrar hatırlatıyor: ‘Kültür ve medeniyet bakımından binaları en kuvvetli bir delil ve şahit olarak telâkki etmek kabildir.’
Kaynak:
- Eldem, S. ’Akbank Genel Müdürlük Binası’, Arkitekt, 1971/3 (343), ss.112-114.
- Aysel, Nezih R. ‘Sedad Hakkı Eldem’in İkonik Ofis Binası: Fındıklı Akbank Genel Müdürlüğü.’ Mimarlık, 2022.
- Bilgin, İ. ’Modül Zırhı’, Yapı, sayı: 437, 2018.
- Salt Mimarlık ve Tasarım Arşivi