2015 senesinde Nepal’de gerçekleşen 7.8 büyüklüğündeki deprem, bölge halkına ve yapılı çevreye çok ciddi zararlar verdi. 9.000’den fazla insanın hayatını kaybettiği afette yaklaşık olarak 600.000 bina hasar gördü ve yüz binlerce insan evsiz kaldı. 25 yılı aşkın süredir afet sonrası yeniden inşa süreçlerinde çalışan ve konu hakkında oldukça deneyimli olan Pritzker ödüllü mimar Shigeru Ban, Nepal vatandaşları için inşaat malzemeleri konusundaki bilgisini oldukça basit bir tasarım şablonuyla birleştiren evler tasarladı. Ban’ın ‘Nepal Project’ olarak bilinen tasarımı, molozlar arasından elde edilen malzemelerden yararlanarak evleri yıkılan insanlardan bazılarına yeni evler sağlamayı amaçladı. Önerdiği yapıların dikkat çeken özelliklerinden biri de herkesin bu yapıları günler içerisinde inşa edebilecek olmasıydı.
Farklı malzemeleri bir araya getiren pragmatik tasarım kurgusu, Ban’ın zorlu bağlamlara yanıt olarak yeni çözümler keşfetme tutkusunu simgeliyor. Önerilen barınma ünitelerinin ilk adımı için 2.1m*0.9m ölçülerindeki ahşap çerçeveler molozlar arasından kurtarılan tuğlalar ile dolduruluyor. Her bir ahşap çerçevenin çok hızlı bir şekilde inşa edilebilir olması barınma sorununa kısa sürede yanıt verebiliyor. Shigeru Ban Architects, ‘bu basit inşaat yönteminin herkesin ahşap çerçeveleri çok hızlı bir şekilde monte edebilmesini sağladığını ve üstüne bir çatı strüktürü sabitlenerek ahşap yapının plastik bir örtü ile kaplanması durumunda insanların hemen bu üniteleri kullanmaya başlayabileceğini’ açıkladı ve ekledi: ‘Ardından da insanlar moloz tuğlaları ahşap çerçevelerin içine istifleyerek inşaatı yavaş yavaş kendileri tamamlayabilirler’.
Ahşap çerçevenin aralarını doldurmak için deprem alanındaki tuğlaların tekrar kullanılması fikri ise bölgeden şantiyeye nakliye ihtiyacını minimuma indirmesiyle süreci kolaylaştırmaktadır. Konseptin ikinci ana adımı, Ban ile özdeşleşen bir malzeme olan karton borular kullanılarak inşa edilen saman kaplı çatıdır. Japon mimar, kağıdın mimari kullanımındaki detayları geliştirmek için yıllar boyunca çalıştı. 2013’te yine bir afet bölgesi için hayata geçirdiği ‘Cardboard Cathedral’ (Karton Katedral) ise bu anlamda bir dönüm noktası oldu. Konu hakkında mimarın açıklaması şöyle: ‘Binanın sağlamlığının malzemenin sağlamlığıyla hiçbir ilgisi yok. Beton binalar bile depremlerde çok kolay yıkılabilir ama kağıt binalar yıkılamaz’.
Nepal’de yerel olarak üretilen karton borular uzun süre dayanabilecek şekilde üç katmandan oluşturuldu.
Ban’ın geçici ya da kalıcı olarak tanımlamadığı barınma yapıları, bölgeye özgü detaylar içeren, mütevazi ve aynı zamanda sofistike bir karaktere sahip. Nepal’in yerel mimari diline gönderme yapan yapı, çevreye uygun pasif iklimlendirme tekniklerinden de yararlanıyor. Ban’ın afet bölgelerinde hayata geçirdiği tasarımların ortak özelliği ise bağlamla ve yapı kullanıcılarıyla bağ kurabilecek öneriler üzerine yoğunlaşması. Bu proje özelinde yapının kalıcılık düzeyi tasarım aşamasında belirlenmemiş fakat mimar, yapının ömrü hakkında afet bölgelerindeki tasarımlarda mekanın ana kullanıcılarının merkezde tutulması gerektiğini hatırlatan oldukça önemli olan şu sözleri söylüyor: ‘Nihayetinde bir binanın kalıcılığını belirleyen şey, yatırımcının zenginliği veya kullanılan malzemeler değil, ortaya çıkan yapının insanlar tarafından desteklenip desteklenmediği ya da sevilip sevilmediği gibi basit sorularla ilgilidir.’
Proje Yılı: 2015
Lokasyon: Nepal
Mimar: Shigeru Ban Architects
Fotoğraflar: Shigeru Ban Architects & VAN