Eski Karaköy kartpostallarının ve fotoğraflarının nadide incisi Karaköy Camii, mimar Raimondo D’Aronco tarafından 20. yüzyıl başlarında tasarlanmıştır. Yapıyı anımsayamadıysanız bu çok normal çünkü Art Nouveau tarzındaki simge yapı, Menderes dönemi yıkımlarından nasibini almış ve meydan genişletme gerekçesiyle 1958 yılında yıkılmıştır. Acı bir şekilde şu anda bulunduğu yerden yol da geçmemektedir ve bu değer maalesef bir plansızlık ve acelecilik neticesinde kaybolmuştur. Söylentilere göre camii, ilk etapta Kınalıada’ya taşınmak üzere her parçası teker teker numaralandırılarak dikkatle sökülmüştür fakat sonradan bu konuyla ilgili hiçbir gelişme olmamıştır.
Karaköy Camii olarak bilinse de yapının asıl ismi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii’dir. Önceleri camiinin bulunduğu alanda Fatih Sultan Mehmet zamanında yapılmış bir tekke yer almaktaydı. Tekke yıpranıp kullanılamaz hale gelince Merzifonlu Kara Mustafa Paşa 17. yüzyılda yerine bir camii inşa ettirdi. Daha sonra deprem nedeniyle bu camiinin de harap olması üzerine Sultan II. Abdülhamid’in emriyle dönemin ünlü İtalyan mimarı Raimondo D’Aronco, 20. yüzyıl başlarında şehre hızla yayılan Art Nouveau tarzındaki bu camiiyi tasarladı.
Dışı mermer levhalarla kaplı olan Karaköy Camii’nin kubbeli ve çokgen bir planı vardı. Çiçekli alın süslemeleriyle farklı bir üslupta olan bu camii Karaköy’ün bir parçası haline gelmeyi ve halkın kalbini kazanmayı başarmıştı. Camiinin ahşap minaresi de İstanbul’da benzeri pek görülmeyen bir estetik anlayışla hayata geçirilmişti. Tarihin tozlu sayfalarında yerini alan bu yapının Kınalıada’ya taşınması planlanan parçalarının birçoğu da bir söylentiye göre yolda parçaları taşıyan geminin yan yatmasıyla Boğaz’ın sularına gömüldü.
Raimondo D’Aronco ve eserleri üzerine araştırmalar yapan Prof. Dr. Afife Batur, Karaköy Camii’nin parçalarının akıbetiyle ilgili araştırmalarını derinleştirince olumsuz şeyler öğrendi. Suya gömülü olmadığı bilinen iki parçadan bir tanesi Kınalıada Camii’nin avlusunda bulunuyordu. Diğeri ise camiinin duvar inşaası sırasında taş olarak kullanılmıştı. Yapı için Venedik’ten getirilen paha biçilemez avizenin ise nerede olduğu bilinmiyordu.
Prof. Batur, şimdilerde geriye sadece birkaç parçası kalan Karaköy Camii’nin mimarlık tarihi açısından önemini şu sözleriyle aktarıyor: ‘Karaköy Cami, gerçekten mücevher gibi bir camiydi. O sırada Avrupa’da ‘art nouveau’ diye bir akım vardı. Modern akımların öncüsü olan bir akımdı bu. Türkiye’de D’Aranco aracılığıyla gelmiş ve farklı bir forma, İstanbul’a özgü bir biçime bürünmüştü. Çünkü, Avrupalı mimarlar bu formu hiçbir zaman bir camiye veya türbeye uygulama imkánına sahip değildi. D’Aranco bunu yapmıştı ve Karaköy Camii, bunun Türkiye’deki en yetkin örneklerinden birisiydi.’
İstanbul Büyükşehir Belediyesi geçtiğimiz yıllarda Karaköy Camii’yi yeniden inşa etmek için girişimlerde bulunmuşsa da şimdilik konunun akıbetiyle ilgili kesin bir bilgi yok ve restitüsyon çalışmalarının özel mülkiyet engeline takıldığı söyleniyor. Bazıları yeniden inşa fikrini desteklerken kimi uzmanlar da şimdilerde bunu yapmanın olumlu sonuçlar doğurmayacağı yönünde görüş belirtiyor.
- Tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı: Karaköy Meydanı yaya yolu oldu. Meydanın yanından ana cadde geçiyor. Karaköy Mescidi’ni eski yerinde yapmak taşıt trafiğini felç etmek anlamına gelir. Sadece Karaköy’ün değil çevre semtlerin trafiği de altüst olur. Eseri yeniden ihya etmek istiyorlarsa başka bir yer bulsunlar. Eski bir yapıyı sıfırdan inşa etmek için kusursuz bir arşiv ve rölövelerinin olması gerekir.
- Mimarlık Tarihçisi Prof. Dr. Zeynep Ahunbay: Bir eseri yeniden yapmak, eğer o yer için çok önemliyse, toplum için simgesel değeri varsa, işlevsel olarak vazgeçilmezse, siluet değeri taşıyorsa, kabul edilebilir. Ayrıca eser hakkında yeterli veri, ölçü, detay bilgisi olması da istenir. Bu mescit meydan açılması için yıkılmıştır. Çok dar sıkışık bir alana aradan 50 yıldan fazla zaman geçtikten sonra tekrar yapılması kentsel hafıza ve gerekçelerle uygun düşmemektedir. Yıkılan yapının içine ait veriler sınırlıdır. Dış mimarisiyle çok etkili olan mescidin minaresini ve Art Nouveau karakteri taşıyan bezemelerini bugün yeniden yaptırmak, D’Aronco yaşamadığına göre oldukça zordur. Bugün yapılan bina 21. yüzyıla ait bir kopya değeri taşımaktan öteye gitmeyecektir.
Fotoğraflar:
https://archives.saltresearch.org/
Kaynakça:
- arkitera.com
- gazetebilkent.com
- ‘Karaköy Camii Nereye Kayboldu. Can ALPGÜVENÇ’
- Batur, Afife. “Karaköy Mescidi” Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi c. IV,. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1993