Ankara Ulus’ta konumlanan İller Bankası binası, modern mimarlığın Türkiye’deki önemli simgelerinden olmasıyla öne çıkmaktadır. 1937 senesinde inşaatı tamamlanan yapının tasarımı modern Türk mimarlığının önemli aktörlerinden Seyfi Arkan’a aittir. Cumhuriyetin ilanının ardından çağdaş kentlerin inşası için planlı imar işlerini finanse etmek üzere kurulmuş olan bankanın binasının nihai tasarımı Türk ve yabancı onsekiz mimarın katıldığı bir yarışma sonucunda belirlenmiştir. Seyfi Arkan’ın yarışmaya katıldığı ‘Sur’ rumuzlu projesi birinciliğe layık görülerek hayata geçirilmiştir. Yapıyı korumak adına verilen mücadelelere rağmen uzun seneler tescilli olan İller Bankası Genel Müdürlük Binası 2017 senesinde yıkılmıştır.
Gerek çağdaş tasarım ilkeleri gerekse Ankara taşının hakim olduğu cephesiyle kentsel belleğin ayrılmaz bir parçası haline gelmeyi başaran yapı, erken Cumhuriyet dönemi Ankara’sının şekillenmesinde belirleyici olan Jansen planındaki iki önemli aksın kesişim bölgesindeki konumuyla yıllar boyu şehrin önemli noktalarından birini zarifçe tanımlama görevini üstlendi. İller Bankası için açılan yarışmada Jansen Planı’na göre projenin hemen yanına gelecek olan opera binasının önüne geçilmemesi için çevre yapıların olabildiğince düz ve sade olması gerektiği notu yer almaktaydı. Bölgeye Jansen planında belirtilen o opera binası hiç inşa edilmedi fakat yerine kentsel ölçeğe ve bağlama uymaması sebebiyle çokça eleştirilen ve çevre yıkımların da sebebi olarak gösterilen devasa bir cami yapıldı.
İller Bankası binasının mimari özelliklerine kısaca değinecek olursak… L biçimindeki yapının bodrum, zemin ve birinci katları bankaya, ikinci katı İmar Fen Heyeti’ne ayrılmıştır. Son kat ise dört dairenin bulunduğu bir konut alanına ev sahipliği yapmaktaydı. Yapının hafızalara kazınan ön cephesinin Ankara taşıyla kaplı üst kütlesi hem form hem de malzeme anlamında zemin kattan ayrılır. Oldukça rasyonel çizgilere sahip olan yapının banka için ayrılan girişi dairesel formuyla kullanıcıları iç mekana davet eder ve yapının hakim dikdörtgen hacmiyle etkileyici bir kontrast oluşturur. Betonarme iskelete sahip olan yapıda ofisler ana caddeye bakacak şekilde konumlandırılmıştır. İç mekanda da tıpkı cephelerde olduğu gibi zarif detaylar mekanları tanımlar ve yarım daire hol cephelerdeki dairesel formlara göndermede bulunur. Farklı işlevleri ustaca bir araya getiren Arkan; sirkülasyon çözümlerini, insan ölçeğini ve fonksiyonelliği ön planda tutarken zerafet ve çağdaşlığın buluştuğu unutulmaz bir eser ortaya koymayı başarmıştır.
Modern mimarlığa dair simge yapıları ardı ardına kaybettiğimiz bu dönem şehre dair belleğimizin de bir parçasını alıp götürüyor. Bilge İmamoğlu İller Bankası binasının önemini şu sözlerle açıklıyor. ‘İfade yalınlığı ile tasarım zenginliğini öznel bir biçimde birleştiren yapı, Arkan’ın kentsel ölçekteki kararlardan detay çözümlerine, tasarım eyleminin farklı bileşenlerini bütünlüklü bir mimari nitelik ve ifade oluşturmak yolunda birlikte işlevlendiren modernist yaklaşımının öğretici bir örneğidir.’
Referanslar:
İmamoğlu, Bilge, 2012, ‘İller Bankası Genel Müdürlüğü’, Modernist Açılımda Bir Öncü: Seyfi Arkan
Özaloğlu, Serpil, 2017, ‘İller Bankası’nın Yıktırılmasının Düşündürdükleri’ (arkitera.com)
Cengizkan, Müge, 2015, ‘Moderne Yönelik Yeni Bir Yıkım Tehdidi Daha: Seyfi Arkan’ın İller Bankası Binası’ (mimarlikdergisi.com)
www.mimarlarodasiankara.org
Arkitekt Dergisi