Kadınlar günü vesilesiyle Bellek serimizde merceği Türkiye’nin ilk kadın mimarlarına çeviriyoruz. Şimdilerde birçok önemli kadın mimarımızın adını ulusal ve uluslararası platformlarda duymamızın, işlerini gururla takip etmemizin tohumlarını belki de yıllar önce büyük bir cesaretle bu mesleği başarıyla icra eden ilk kadın mimarlarımız attı. Onları anmak, başarılarından ilham almak ve gerçekleştirdikleri projelerden bazılarını hatırlamak istedik.
Cesaret demişken şu gerçekten bahsetmek yanlış olmaz. 1940’lara kadar ülkemizde sadece dört kadın mimarlık mezunu varmış. Bunun en büyük sebebi olarak Türkiye’de ilk mimarlık eğitimi veren kurum olan Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şahane’nin 1882 yılında İstanbul’da kurulduğunda sadece erkeklere eğitim vermesi gösterilebilir. 1914 senesinde ise İnas Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şahane kadınlara mimarlık olmasa da resim ve heykel eğitimi vermeye başlamıştır. Kadınların mimarlık eğitimi alabilmeleri ancak Cumhuriyet’in ilanından sonra iki okulun birleşerek karma eğitim veren Güzel Sanatlar Akademisi halini alması ile olmuştur. İlk kadın mimarlarımız birlikte projeleri de bulunan ve dönemin birçok önemli yapısına imza atmış 1934 senesinde mezun olan Leman Cevat Tomsu (1913-1988) ve Türkiye’nin ilk kadın yüksek mimarı Münevver Belen (1913-1973)’dir. Onları takip eden isimler ise birçok cami ve köşk restorasyonları gerçekleştiren Makbule Yalkılday (1914-2018), Topkapı Sarayı restorasyon çalışmaları ile bilinen Mualla Eyüboğlu (1919-2009), Kariye Camii’nin müzeye çevrilmesi sırasında onarım faaliyetlerini yürüten Cahide Tamer Aksel (1915-2005) ve Ankara’nın kamusal yapılarına önemli katkıda bulunan Neriman Birce’dir.
Münevver Belen Gözeler
1934 yılında İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nden mezun olan Münevver Belen Gözeler, 1935’te İnşaat İşleri Bürosu’na atanır ve üç ay burada çalıştıktan sonra İstanbul İl Müdürlüğü’nde çalışmaya başlar. 1939 yılına kadar Bursa ve Kocaeli il müdürlüklerinde ve merkez ofisinde çalışır. Gözeler’in projeleri, çoğunlukla basit ama modern bir üsluba sahiptir. Kariyeri boyunca memur olarak çalıştığı için mimari projeleri devlet görevlisi sıfatıyla tanımlanmıştır. Bu nedenle kendi projeleri olmasına rağmen çoğu çalışması isimsiz kalmıştır.
Leman Cevat Tomsu
Halkevleri projelerinin mimarı olarak bilinen Leman Tomsu, mezuniyetinden sonra 1935 senesinde İstanbul Belediyesi İmar Müdürlüğü’nde şehircilik uzmanı Martin Wagner ile çalışır. 1937 senesinde bir sene süreyle Almanya’ya gider. Takip eden yıllarda İstanbul Belediyesi’nde gerçekleştirdiği projeler ve girdiği mimari yarışmalarla adından söz ettirmeyi başarır. ‘İkinci Milli Mimarlık’ olarak bilinen dönemin biçimsel özelliklerini benimseyen bir anlayışa sahiptir. Leman Tomsu 1941 senesinde ise uzun yıllar sürecek olan akademik hayatına o zamanlardaki adıyla Yüksek Mühendis Mektebi olan, şimdiki adıyla İstanbul Teknik Üniversitesi’nde Emin Onat’ın asistanı olarak adım atmıştır.
Erenköy Kız Lisesi’ndeki ortaokul yıllarından bu yana yakın dostlar ve sınıf arkadaşı olan Münevver Belen ile Leman Cevat Tomsu, Türkiye mimarlık tarihinde mimarlık alanından mezun olmuş ilk Türk kadın mimarlar olarak geçmişlerdir. Mesleki pratikliklerinde de birlikteliklerini sürdüren arkadaşlar, ’Karamürsel Halkevi’ (1936), ‘Gerede Halkevi’, ‘Kayseri Halkevi’ (1937) , Ankara Etlik’te bir ev (1937) gibi projeleri birlikte tasarlamışlardır.
Makbule Yalkılday
Sonradan adı Mimar Sinan Üniversitesi olarak değiştirilen Güzel Sanatlar Akademisi’nin mimarlık bölümünden 1944 yılında mezun olan Makbule Yalkılday, Fatih Çarşamba’daki İsmail Ağa Camii’nin restorasyonu, Reşit Paşa Köşkü ve Baltalimanı Kemik Hastanesi’nin rölevesi gibi çalışmalarda yer almıştır.
Mualla Eyüboğlu
Mualla Eyüboğlu Güzel Sanatlar Akademisi’nden 1942 yılında mezun olduktan sonra Köy Enstitüsü’nde mimar, inşaat sorumlusu, öğretmen olarak çalışmıştır. 1947 yılından itibaren mesleki hayatı boyunca çeşitli arkeolojik kazılarda, koruma kurullarında ve Topkapı Sarayı dahil olmak üzere tarihi yapıların onarımlarında görev alır. Mimar, 2008 yılında Ulusal Mimarlık Ödülleri’nde Mimarlığa Katkı Dalı ‘Seçici Kurul Özel Ödülü’ ile onurlandırılmıştır.
Cahide Tamer Aksel
Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nden 1943 yılında mezun olan Cahide Tamer Aksel, yaşamı boyunca külliye, saray, hisar, kale, su kemeri, cami, medrese, türbe, imaret, kervansaray, kilise, hamam gibi çeşitli türde yapıların onarımını gerçekleştirmiştir.
Neriman Birce
1940’lı yıllarda mezun olan Neriman Birce de birçok mimari yarışmaya katılmış mimarlardandır. Emlak Bankası için 1950 yılında düzenlenen yarışmada ‘düşük maliyetli konutlar’ kategorisinde birincilik ödülü almış, Ankara’da bulunan Yüksek İhtisas Hastanesi gibi dönemin önemli kamu yapılarından bazılarını tasarlamıştır.
Kaynaklar:
http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/dosya19.pdf
https://www.gzt.com/foto-galeri/arkitekt/turkiyenin-ilk-kadin-mimarlari-2025059