Cumhuriyet dönemine ait bir kültürel miras olan Tarihi Karaköy Yolcu Salonu, Türkiye’nin ilk deniz ulaşımı yapılarından biriydi fakat 17 Şubat 2017 tarihinde Galataport inşaatı sürecinde bir gece sessizce yıkıldı. Çoğu ulaşım yapısında olduğu gibi Karaköy Yolcu Salonu da karşılamalara, uğurlamalara ve farklılaşan halk yaşamına tanıklık etmiş eşsiz bir mekandı. Yetmiş seneden uzun bir süre boyunca faaliyet gösteren ve 2002 senesinde tescillenen bu yapı Türkiye’nin modern anlamda ilk deniz yolcusu uğurlama / karşılama salonuydu. Üst katında yer alan Liman Lokantası da yine kentsel belleğin önemli bir parçası haline gelmeyi başarmıştı.
Yapının hayata geçirilme hikayesine bakacak olursak yaklaşık 90 sene önceye gitmemiz gerekiyor. 1930’lu yıllarda İstanbul deniz trafiği yoğunlaşınca bölgedeki yeni düzenleme çalışmaları sonucu bir yolcu salonu ihtiyacı doğmuştur. 1936’da bu doğrultuda açılan yarışmaya birçok Türk ve yabancı mimar tasarımlarını göndermiş kazanan ise dönemin genç mimarı Rebii Gorbon’un projesi olmuştur. Esasen yarışma süreci biraz ilginçtir ve başta jüri kazanan projeyi seçememiştir. Sonrasında ödüle layık görülen yedi projedeki öne çıkan unsurlar birleştirilerek yapının son haline karar verilmiştir. Jüri, Arkitekt dergisinde bu süreci şöyle anlatıyor: ‘Müsabakaya iştirak eden projelerin hiçbiri matlûba kâfi derecede muvafık görülmediği öğrenilmiştir. Jüri iştirak eden projelerden 7 tanesini kabili istifade görmüş, bu projelerin ifade ettikleri fikirlerden bilâhara yapılacak esas projede istifade etmek üzere bunları satın almağa karar vermiştir. Neticede bir birinci yerine üç, bir ikinci yerine dört adet ikinci seçilmiştir. Mükâfatlar da bu projeler arasında taksim edilmiştir.’
Yapı son haline Rebii Gorbon’un projesi temel alınarak ve diğer kazananların fikirlerinden yararlanılarak ulaşmıştır. Birincilik ödülü olan 2500 lira Rebii Gorbon, Profesör Alfred Bardon ve Seyfi Arkan arasında dağıtılmıştır. İkinciye verilen 1000 liralık ödül de Nazif Asal, Emin Onat ve Ahmet Sabri, Şevki Balmumcu, Celal Biçer ve Ahmet Reşat arasında bölüştürülmüştür. Yolcu Salonu’nun; Çinili Han ile Merkez Han arasında bulunan Küçük Rıhtım Han, Panorama Han, Orta Han ve Maritime Han’ın yıkılması ile elde edilen arsa üzerine yapılması kararlaştırıldı ve 2.5 yıl süren çok aktörlü inşaat döneminin ardından Karaköy Yolcu Salonu 1940 senesinde ziyaretçilerini ağırlamaya başladı.
Yapının en dikkat çeken elemanlarından saat kulesinin tasarımı dönemin ünlü saat tasarımcısı Mustafa Şem imzası taşıyor.
Yapıya arka cephesinden 5 geniş kapı ile giriliyordu ve ziyaretçileri ilk olarak gişeler, pasaport daireleri, postane, emanet eşya ve bir gazete satış birimi karşılamaktaydı. Yolcular bu aşamadan sonra ulaştıkları geniş holden yüksek tavanlı yolcu bekleme salonuna ve oradan da direkt deniz tarafındaki terasa geçebiliyorlardı. Yolcular buradan gemilere geçiş yapabiliyor ya da üst katta bulunan balkonlara ve liman lokantasına kolayca erişebiliyorlardı. Terminalin ikinci katında sonradan eklenen ofisler ve üçüncü katta ise servis alanları bulunuyordu.
Şimdilerde Tarihi Karaköy Yolcu Salonu’nun yerinde Zeynep Fadıllıoğlu imzalı The Peninsula Hotels grubunun en yeni projesi The Peninsula Istanbul yer alıyor.
Referanslar:
- ‘Bilal, E., ‘Galataport Yenilenme Sürecinde Cumhuriyet Dönemi Kültür Mirası Üzerine Bir Değerlendirme Galata- Karaköy Yolcu Salonu’, Maltepe Üniversitesi, 2019
– ‘Yolcu Salonu Müsabakası’, Arkitekt Dergisi, 1937